57 - PG Kroeger over Alexis de Tocqueville

Betrouwbare Bronnen aflevering 57 Jaap Jansen praat met Pieter Gerrit Kroeger over Alexis de Tocqueville *** Hij is misschien wel de meest besproken denker uit de vroege negentiende eeuw in het Nederland van twee eeuwen later. Maar wie was deze jonge Franse edelman, die de stoute schoenen aantrok en met een schip naar het nieuwe land Amerika reisde om zélf rond te kijken hoe de samenleving en de politiek zich daar ontwikkelden? Wat zag hij daar, wat leerde en noteerde hij er? En waarom is deze Alexis de Toqueville juist nu toch zo actueel en inspirator voor heel verschillende politici, historici en partijen? In deze editie van Betrouwbare Bronnen gaat PG Kroeger op zoek naar deze tijdgenoot van een hele generatie van denkers, ontdekkers, dichters, schrijvers en politieke vernieuwers die in zowel deze podcast als in het maatschappelijk en politiek debat telkens weer aan de orde komen. De mensen van de decennia tussen 1770 en 1850, die van de Founding Fathers, de 'Weimarer Klassik' en de Franse Revolutie en haar nasleep. Ook probeert hij na te gaan waarom die generatie ons nu juist in deze vroege 21e eeuw zo boeit. Alexis de Tocqueville schreef tegen het einde van zijn niet zo lange leven een belangrijk boek over zijn vaderland Frankrijk en de ingrijpende gebeurtenissen in de achttiende eeuw die ook op ons land een beslissend stempel drukten: de instorting van het Ancien Régime en de komst van een nieuw, republikeins, gewelddadig bewind dat uitmondde in een burgeroorlog en de heerschappij van een keizer die begon als artillerie-officier van het eiland Corsica. Dit boek is zeer recent vertaald en uitgegeven bij Boom: Het Ancien Régime en de Revolutie. Met dit boek in de hand is het extra interessant dat andere, zeer beroemde werk van Tocqueville - De la Démocratie en Amérique - eveneens ter hand te nemen. Want onmiskenbaar zijn beide boeken een reflectie op het thema van dat laatste werk over 'wat ging er nu toch zo vreselijk mis in mijn vaderland, terwijl het vestigen van een constitutioneel en democratisch bewind toch eigenlijk een nobel streven is?' Uit zijn observaties in dat nieuwe continent met die nieuwe republiek trok de jonge reiziger een reeks wezenlijke conclusies en lessen. Deze paste hij in zijn boek over zijn eigen land vervolgens toe als een soort denkkader voor de analyse van de aanloop naar en effecten en aard van de revolutie van Robespierre en de zijnen. En zo werd hij een soort participerend sociaal-cultureel en politicologisch onderzoeker, een verrassend moderne werkwijze, zouden wij nu zeggen. Tocquevilles denken ging meer en meer draaien rond noties als 'de civil society', geïnformeerd burgerschap, openheid en gematigdheid vanuit diepe wortels in geloof en cultuur, en besef van de menselijke beperkingen en de noodzaak ruimte te laten voor de ander daarbij. Wat hij in Amerika waarnam - en soms als Frans edelman met geamuseerde verbazing noteerde, als de verenigingen ter bestrijding van de sterke drank - leidde ertoe, dat hij in Europa lessen trok over de ideologische dominantie van abstracte ideeën en de neiging tot 'rücksichtlosheit' bij hun doorzetting tegen de wensen en overtuigingen van 'gewone burgers' in. Hij was niet mild voor de atheïstische intellectuelen van de Verlichting, bijvoorbeeld. Met die beide boeken in de hand kun je zien dat hij allerminst een reactionair of conservatief was en al helemaal niet de geestelijk vader van sterk plebiscitair redenerende populisten ter rechterzijde. Tocqueville had een horreur van volksstemmingen en referenda en van gedram op basis van zogenaamd diepzinnige filosofische verhalen. Eén ding is in elk geval duidelijk: hij is onverminderd inspirerend en de moeite van het lezen en doordenken waard. Dat zijn portret in de werkkamer van een fractieleider in de Tweede Kamer hangt is dan ook op zichzelf wel mooi, maar PG Kroeger komt vanuit die twee boeken uit de jaren tussen 1830 en 1850 tot een wat aparte conclusie op wier werkkamer dit schilderij veel passender een ereplaats zou verdienen. *** Leesvoer Alexis de Tocqueville - Het Ancien Régime en de Revolutie. Vertaling Berend Sommer en Bram Sommer. Inleiding en annotatie Martin Sommer. Nawoord Meindert Fennema. Boom uitgevers Amsterdam, 2019. *** Tijdlijn BB 57 00:00:00 - Intro door Jaap 00:00:58 - PG (deel 1) 00:37:17 - PG (deel 2) 01:08:55 - Uitro 01:09:36 - Einde Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.